Namenmonument

Naast de inschrijfbalie hangt een digitale installatie. Het is een Namenmonument waarmee 35 personeelsleden van het ziekenhuis, die tijdens de Holocaust zijn vermoord, worden herdacht door het leggen van een steentje bij hun naam.

Iedereen kan een steentje leggen: bezoekers, patiënten, personeelsleden. De installatie bestaat uit een aanraakscherm waarop je de steentjes naar de namen kunt schuiven. Wanneer je een steentje bij een naam legt verschijnt er wat informatie over die persoon.
Je leest welke functie hij of zij heeft gehad binnen het ziekenhuis en welke leeftijd hij of zij heeft bereikt. Als er fotomateriaal beschikbaar is wordt dat ook getoond. Er zit geen geluid bij de installatie.

De steentjes op het scherm liggen zodanig bij elkaar dat ze er uit zien als een groep mensen. Iedere keer wanneer er een steentje bij een naam is gelegd verdwijnt er weer een stukje uit de groep. Totdat er niemand meer over is. Als alle steentjes bij de namen zijn gelegd zie je  de contouren van een gezicht. De mensen die zijn verdwenen hebben een gezicht gekregen.

Dit herdenkingsmonument is gemaakt op initiatief van Ziekenhuis Amstelland en de Vereniging CIZ en beoogt de herinnering aan deze 36 mensen levend te houden. Daarnaast gaat er ook een educatieve werking vanuit. Een stuk uit de geschiedenis wordt dichtbij gebracht op een visuele manier en zet mensen hopelijk aan het denken.

Colofon Namenmonument Ziekenhuis Amstelland

Opdrachtgever: Stichting Het Fonds/CIZ
Opdrachtnemer: la rotonde du monde
Concept & ontwerp: Moon Tummers & Natasja Lansen
Fotografie steentjes: Ernie Buts
Softwareontwikkeling: DeepWeb Internetsolutions
Uitvoering ombouw: Kwartiers Interieurbouw
Met dank aan: Bremer’s Houthandel Haarlem

Namen van de oud betrokkenen bij de CIZ die slachtoffer zijn geworden van het Nazi regime en herdacht worden op het interactieve CIZ namenmonument.

Jacob Arons, bestuurder en huisarts, werd 61 jaar

Rozette van Beseme, hulp in de huishouding, werd 20 jaar

David van Blitz, accountant, werd 54 jaar

Samuel Gaim Canes, bestuurder, werd 67 jaar

Joel David Casseres, portier, werd 43 jaar

Izaak Cohen Bendiks, bestuurder en arts tropische zikete, werd 67 jaar

Gregor Julius Czaczkes, kantoorbediende, werd 20 jaar. Redde vele medewerkers van de CIZ het leven.

Stella (Sara) Frankvoorder, verpleegkundige, werd 24 jaar

Leo Herman Frijda, werkte op het lab, werd 20 jaar. Was student geneeskunde, schreef gedichten, zat in het verzet en is gefusieerd.

Siegfried Eduard Gompen, bestuurder, werd 59 jaar

Leonard Sigismund Gompen, bestuurder, werd 65 jaar

Jacques Louis Gompertz, bestuurder en huisarts, werd 45 jaar

Cos Abraham Gomperts, bestuurder en huisarts, werd 45 jaar. Was ook bestuurder van het Apeldoornsche Bosch

Rosa Elisabeth Charlotte Goudstikker, verpleegkundige, werd 33 jaar

Judith Hamburger, verpleegkundige, werd 36 jaar

Ruth Hausner, leerling verpleegkundie, werd 21 jaar

Abraham Simion Jacobson, oprichter CIZ, voorzitter Vereniging CIZ, KNO arts en geneesheer-directeur, werd 64 jaar

Selma Keizer-Matteman, verpleegkundige, werd 27 jaar

Marcus Kok, bestuurder en huisarts, werd 46 jaar

Abraham Ligtenstein, bestuurder en MDL arts, werd 56 jaar

Debora (Dolly) Limburg, verpleegkundige, 22 jaar

Margaretha Meents-Coopman, verpleegkundige, werd 25 jaar

Albert Adolf Moerel, bestuurder, werd 46 jaar

Cato Jacoba Mok, verpleegkundige, werd 31 jaar

Jacoba Gezina Odewald, verpleegkundige, werd 26 jaar

Margaretha Perel, verpleegkundige, werd 46 jaar

Sophie Roseta Roos, verpleegkundige, werd 47 jaar

Joseph Bernard Rosenberg Polak, röntgenoloog en cardioloog, werd 59 jaar

Hartog Jacob Rudelsheim, estafette en bediende, werd 21 jaar

Rita Mia Mathilde Simons, diëtiste, werd 25 jaar

Flora Smalhout, verpleegkundige, werd 23 jaar

Clara van der Stam, kraamverzorgster, werd 37 jaar

Margaretha Velleman, verpleegkundige, werd 28 jaar

Emmy Henriette Wallig, administratief medewerkster, werd 32 jaar

Rudolf Zadoks, administratief medewerkers, werd 31 jaar. Was kandidaat-notaris.

CIZ Namen monument – Onthuld op 27 januari 2025
Evy Hochheimer, voorzitter Vereniging CIZ

Onderstaand vindt u een korte schets van de historie van de Centrale Israelietische Ziekenverpleging, de CIZ, en de weg die heeft geleid tot het interactieve namenmonument, dat in een van de gangen van Ziekenhuis Amstelland hangt. Met dit monument houden wij de herinnering levend aan medewerkers en bestuurders van de CIZ, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord.

Korte historie Centrale Israelietische Ziekenverpleging, CIZ

Bijna 110 jaar geleden, in 1916, opende de Centrale Israelietische Ziekenverpleging haar deuren aan de Jacob Obrechtstraat. Het was het derde joodse ziekenhuis in Amsterdam. Je had al het Nederlands Israëlitische Ziekenhuis, de NIZ, en het Portugees Israëlitische Ziekenhuis, de PIZ, en zo was het niet verrassend, dat dit ziekenhuis al snel bekend stond als de CIZ.

Het belangrijkste doel van de Vereniging CIZ was het creëren van een plek waar joodse patiënten in een joodse sfeer verpleegd en verzorgd konden worden, zeg maar, met “nesjomme”. Wat dat betreft is er aan de doelstellingen van de Vereniging CIZ, ruim een eeuw later, maar weinig veranderd.

Het ziekenhuis was een succes en werd niet lang na de oprichting zelfs uitgebreid. Huisartsen en specialisten konden er hun patiënten opnemen, die daar zo nodig geopereerd, behandeld en verpleegd werden. Ook kwamen er veel baby’s ter wereld. Vooral wat beter gesitueerde joodse patiënten kwamen naar dit ziekenhuis.

Op de begane grond en de eerste etage waren de ziekenkamers gevestigd. Op zolder bevonden zich de kamers van de inwonende verpleegkundigen, Dan had je bijvoorbeeld nog een laboratorium, een operatiekamer, een verloskamer en een groot balkon, ook wel het solarium genoemd, waar patiënten met bed en al in de frisse buitenlucht verpleegd konden worden. De grote trots van het ziekenhuis was het state-of-the-art Röntgenapparaat, bediend door dokter Rosenberg Polak, die zowel röntgenoloog als cardioloog was.

In het NIW stonden regelmatig advertenties van patiënten die hun dank uitspraken voor de goede zorgen en vooral de toewijding die ze tijdens hun verblijf in de CIZ hadden ervaren. Een soort reviews, maar dan zonder internet.

De Tweede Wereldoorlog

Toen brak de oorlog uit. Tijdens de eerste oorlogsjaren functioneerde het ziekenhuis min of meer normaal door. Wel verdwenen regelmatig medewerkers en bestuurders, omdat zij opgepakt werden of onderdoken.

In augustus 1943 is de CIZ door de bezetter volledig ontruimd. De laatste patiënten en de resterende personeelsleden werden opgepakt en gedeporteerd. Hoe het die laatste patiënten is vergaan, kunnen we alleen vermoeden. Hun namen hebben we niet kunnen achterhalen en daardoor hebben we over hun lot geen informatie.

Zolang ik me kan herinneren hing vlak bij de ingang van de oude CIZ, recht tegenover de loge van de portier, een wit marmeren plaquette met gouden letters. Daarop werden de vele slachtoffers van de Duitse terreur herdacht, die onder patiënten, bestuur en medewerkers van de CIZ waren gevallen. Sinds de fusie in 1978 met het Amstelveense Nicolaas Tulp Ziekenhuis, hangt deze plaquette op een prominente plaats in dit gebouw.

De weg naar het monument

In de tijd dat ik als leerling verpleegkundige in de oude CIZ werkte, moet ik honderden keren langs die plaquette zijn gelopen, zonder dat ik me ooit heb afgevraagd wie deze mensen eigenlijk waren.

Dat dit veranderde had twee aanleidingen.

De Koninklijke Maatschappij ter Bevordering van de Geneeskunst stelde een reizende expositie samen over de positie en het lot van joodse dokters tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze indrukwekkende tentoonstelling was ook hier te zien.

In die zelfde periode werd het Namenmonument aan de Weesperstraat onthuld. Onder de vele bezoekers was ook de dochter van Sophia de Rooij, de voorzitter van onze Raad van Bestuur. Tot haar verrassing en vermoedelijk ook tot enige ontsteltenis ontdekte zij daar twee stenen met de naam Sophia de Rooij erop. En opeens kwam de oorlog wel heel dicht bij.

Onze eigen Sophia de Rooij vroeg mij daarna hoeveel betrokkenen bij de CIZ eigenlijk waren vermoord en hoe zij heetten. Ik had geen idee.

Zo is het plan ontstaan om deze onbekende mannen en vrouwen, die zich ook in moeilijke omstandigheden ingezet hebben om zorg aan patiënten te bieden, aan de vergetelheid te onttrekken. En begon onze speurtocht.

De speurtocht naar de namen

Naast de informatie die te vinden is op het Joods Monument hebben we gebruik gemaakt van drie belangrijke bronnen:

• Het verslag van de toespraak, die de toenmalige voorzitter van de Vereniging CIZ, dokter Pimentel in 1946 hield. Dat was tijdens de eerste Algemene Ledenvergadering na de oorlog. Hij noemt daarin de namen van alle leden van de CIZ familie, die waren vermoord. Hij eindigt echter met “en nog vele anderen”. Helaas zonder hún namen te noemen.
• Bij het NIOD vonden we een lijst die de Sicherheitsdienst heeft opgesteld van medewerkers, die in 1942 in de CIZ werkzaam waren.
• En dan zijn er nog de gedigitaliseerde persoonskaarten van de Joodse Raad, die we onder andere via het Arolsen Archief konden raadplegen.

Ieder van deze bronnen had zo zijn complicaties. De rode lijn daarin is dat schrijfwijzen van achternamen enorm uiteen lopen. Er dat er mensen genoemd worden die in de CIZ werkzaam zouden zijn geweest, maar van wie dat eigenlijk niet het geval kon zijn. Of dat mensen volgens de ene bron wel en volgens de andere bron juist niet bij de CIZ waren betrokken.

Met behulp van vele mensen, hebben we uiteindelijk de namen van 35 personen getraceerd, Dat waren bestuursleden, de meesten daarvan waren dokters, verpleegkundigen en ondersteunende medewerkers.

Een paar mensen uitgelicht

Over ieder van de 35 slachtoffers is een verhaal te vertellen. Ik kan het niet nalaten om kort een paar mensen te beschrijven.

• Om te beginnen Gregor Czaczkes. Dat was een jongen die door zijn ouders met een kindertransport uit Duitsland naar Nederland was gestuurd. Hij werkte als kantoorbediende. Volgens dokter Pimentel heeft hij het leven gered van vele medewerkers van de CIZ. Hij is 20 jaar oud geworden.
• Leo Frijda, moest stoppen met zijn studie geneeskunde en werkte op het lab. Hij schreef gedichten en zat in het verzet. Hij is verraden en vervolgens gefusieerd. Ook hij werd 20 jaar oud.
• Abraham Jacobson, KNO-arts, initiatiefnemer en oprichter van de Vereniging CIZ en jarenlang geneesheer-directeur van het ziekenhuis. Hij werd 64 jaar.
• Cato Mock. Volgens een getuige heeft deze verpleegkundige, waarschijnlijk niet helemaal vrijwillig, de plaats ingenomen van de toenmalige directrice, toen die een oproep kreeg. Cato is 31 jaar geworden.

Mogelijk gemaakt door het Fonds

Dit interactieve namenmonument kon gemaakt worden dank zij een subsidie van Stichting Fonds SZA/CIZ. De middelen van dit Fonds zijn afkomstig uit twee nalatenschappen. De eerste was van oud-hoofdzuster Judith Stoppelman, over wie iemand die haar gekend heeft mij vertelde hoe bijzonder het is dat zij van haar, zoals hij dat noemde, schamele pensioentje geld heeft nagelaten aan haar voormalige werkgever. Én van een groot legaat van Eleonora Moerel. Pas vorige week kwam ik er onverwacht achter dat deze Eleonora Moerel getrouwd was met de oudere broer van CIZ bestuurder Ir. Moerel. Hij is een van de 35 personen, die met dit monument, dat dus door zijn oudere broer en schoonzus is gefinancierd, wordt herdacht.

De ontwerpers

Moon Tummers en Natasja Lansen hebben het interactieve namenmonument met hun team ontwikkeld. Wij zijn heel blij met het resultaat en hopen dat we hiermee de namen van deze slachtoffers in ere kunnen houden.

Ik realiseer me dat we laat zijn om hen te herdenken, maar als ik zie hoeveel mensen naar de onthulling zijn gekomen om dat te doen, is het toch niet té laat.

Laten wij blijven spreken over deze krachtige mannen en vrouwen en samen werken aan een betere wereld.